Eshâb-ı Kirâmın 'rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în' Menâkıbı:

Yûsüf-i Erdebîli 'rahimehullahü teâlâ' (Envâr) adlı kitâbında Şeyh Ebû Amr bin Salâhdan nakl etmişdir. O dedi ki, (Ma'rife-tül hadîs) adlı kitâbda, İmâm-ı Nevevînin 'rahimehullah' (İrşâd) adlı kitâbından alarak dedi ki: Eshâb-ı güzîn 'rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în' hazretlerinin hepsi âdildirler. Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' âhırete intikâlleri sırasında yüzondörtbin Sahâbe mevcûd idiler. Kur'ân-ı azîm-üş-şân ve sahîh hadîs-i şerîflerde, hepsinin adâletleri ve büyüklükleri bildirilmekdedir 'rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma'in'.

Birinci Menâkıb:
(Mesâbîh-i şerîf) kitâbının, bu bâbının sahîh hadîs-i şerîfler kısmının evvelinde, Ebû Sa'îd-i Hudrî 'radıyallahü teâlâ anh' hazretleri rivâyet etmişdir. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretleri buyurdular ki: (Eshâbımı kötülemeyiniz! Sizlerden biri Uhud dağı kadar altın sadaka verse, Eshâbımdan birinin bir müd arpa sadakasının veyâ yarısının sevâbına kavuşamaz.) Kevrânî 'rahimehullahü teâlâ' buyurmuş ki, muhakkak sizin biriniz, Uhud dağı kadar altın sadaka vermekle, Sahâbe-i güzînin bir müd veyâ onun yarısı mikdârı sadakasında nâil olduğu ecr ve sevâba kavuşamaz. Sahâbî; o kimsedir ki, Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretlerini, mü'min olduğu hâlde bir kerre gören kimse demekdir. Denildi ki, hadîs-i şerîfin ma'nâsı şudur: Sahâbe-i güzîn 'rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în' hazretlerinden fakîr olan birinin Allahü tebâreke ve teâlâ hazretlerinin huzûrunda, az bir mal vermesi, onlardan sonra gelenlerin vermelerinden efdaldir. Sahâbe-i güzînin fazîleti, Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' huzûrlarına ve sohbet-i şerîflerine erişmek ile oldu. Başka birşey ile olmadı. Zîrâ onlar vahy zemânına yetişdiler. Bizden birimizin bin sene ömrü olsa, bütün ömrümüzce, Allahü teâlâ ve tekaddes hazretlerinin emrlerine imtisâl etsek ve yasaklarından kaçınsak, belki kendi zemânımızın cümle insanlarının âbidi olsak, bütün ibâdetlerimiz, Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretlerinin bir sâat sohbetinde olmağa mukâbil olmaz. Bundan dolayıdır ki, onların fazîletine hiçbir şey eşid olmaz. Kevrânînin kelâmı temâm oldu.
(Müslim) şârihi 'rahimehullahü teâlâ' beyân etmiş ki, Sahâbe-i güzîn 'radıyallahü teâlâ anhüm' hazretlerinin seb'i [onları kötülemek] harâmdır. Harâm olan fuhş ile aynıdır. Onlardan fitnelere karışmış olsun veyâ olmasın aynıdır. Zîrâ onlar müctehiddir. Onların şânlarına yakışmıyan ma'nâlar söylemek büyük günâhlardandır. Bütün âlimlerin mezhebi odur ki, onları kötüliyen ta'zîr olunur. Katl olunmaz. Ba'zı mâlikî mezhebi âlimleri katl olunur, dedi.
Tayyibî hazretleri demişdir ki, Sahâbe-i kirâmın hepsi, mutlaka âdildirler. Kur'ân-ı azîm-üş-şân ve hadîs-i şerîflerin ve i'timâd olunur kimselerin icmâ'ları ile anlaşılmakdadır. Yine (Envâr) kitâbında Yûsüf-i Erdebîli 'rahimehullahü teâlâ' demişdir ki, Mu'âviye 'radıyallahü teâlâ anh' hazretlerine ta'n etmek câiz değildir. O Sahâbe-i kirâmın büyüklerindendir. Yezîdden başkasına la'net etmek ve kötülemek câiz değildir. [Hattâ onu bile kötülemek lüzûmsuzdur.] Zîrâ hepsi mü'min ve müslimândırlar. Allahü teâlânın irâdesine kalmışdır. İsterse azâb eder, isterse rahmet eder. İmâm-ı Gazâlî ve Nevevî ve gayrileri böyle dediler. Hüccet-ül islâm imâm-ı Gazâlî 'rahmetullahi aleyh' buyurmuşdur ki: Hazret-i Hasen ve hazret-i Hüseynin 'radıyallahü anhümâ' şehîd edilmelerini ve Sahâbe-i kirâmın arasında meydâna gelen çekişme ve çarpışmaları hikâye etmek, anlatmak harâmdır. Çünki, Eshâb-ı kirâmın ba'zısına buğz etmeğe sebeb olur. Hâlbuki onlar dinde âlimdirler. Din imâmları bilgilerini rivâyet yolu ile onlardan almışdır. Bu doğru yol ile doğru din bilgilerini öğrendik. Onları kötüleyen kimse kendi mel'ûndur. Kendi nefsine ve dînine ta'n etmiş olur. İmâm-ı Gazâlînin kelâmı temâm oldu.

İkinci Menâkıb:
Yine (Mesâbîh-i şerîf)de, yukarıda bildirilen hadîs-i şerîfin devâmında bildirilmişdir. Ebû Bürdeden ve onun da babasından nakl olunan hadîs-i şerîfde, Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' mubârek başını semâdan yana kaldırarak, (Yıldızlar gökde emene'dir [rahmet veyâ emînin çoğulu]. Yıldızlar gitdiği zemân gökde va'd olunan şeyler olur. Ben de Eshâbım üzerine emînim. Gitdiğim zemân, Eshâbıma va'd olunan şeyler gelir. Eshâbım da ümmetim üzerine emenedir. Eshâbım gidince ümmetime va'd olunan şeyler gelir) buyurdular.
(Müslim) hadîs kitâbını şerh eden 'rahimehullahü teâlâ' beyân etmişler ki; hadîs-i şerîfde geçen emenetün kelimesi, emân, rahmet demekdir ve emînin çoğuludur. Emîn ise hâfız, koruyucu ya'nî sebebdir. Gökler için va'd olunan şeyler, kıyâmet günündeki yarılması, dağılmasıdır. Yıldızların gitmesinden maksad, karârması ve dökülmesidir. (Ben Eshâbıma emeneyim ve ben ki gitdim; Eshâbıma, fitneden, harbden ve ba'zı arabların irtidâdından, kalblerde meydâna gelen ihtilâflardan va'd olunan şeyler gelir, demekdir.) Bunlarla alâkalı olan şeyleri açıkca bildirdiler. Buyurdukları herşey vâki' oldu. Ümmetine va'd olunan şeyler, zuhûra geldi. Bid'at fırkalarının zuhûru, dinde olan çeşidli reformist hareketler, şeytânın arkadaşlarının meydâna çıkması, [Deccâl] rûmun zuhûru, Mekke ve Medînenin harâb olması, hayrât ehlinin gitmesi, şer ehlinin gelmesi ve kıyâmetin bunlar üzerine kopması bunlardandır.

Üçüncü Menâkıb:
Yine o hadîs-i şerîfin devâmında, Ebû Sa'îd-i Hudrîden 'radıyallahü teâlâ anh' rivâyet olunmuşdur. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretleri buyurdular ki: (İnsanlar üzerine bir zemân gelir. Bir kısm kimseler gazâ ederler. İçinizde Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretlerinin Eshâbından kimse var mıdır, derler. Evet derler. Sonra harb kazanılır. Ondan sonra nâs [insanlar] üzerine bir zemân gelir ki, harb ederler. İçlerinden bir cemâ'at derler ki, içinizde Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' eshâbı ile görüşmüş [tâbi'înden] kimse var mıdır. Derler ki, evet. Sonra harb kazanılır. Yine insanlar üzerine bir zemân gelir ki, harb ederler. Bir cemâ'at der ki, içinizde Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' Eshâbını görmüş olanları gören [tebe-i tâbi'înden] kimse var mıdır. Derler ki, evet. Sonra harb kazanılır. [Ya'nî feth müyesser olur.]) Bu hadîs-i şerîfde (Buhârî) ve (Müslim) müttefiklerdir. [Ya'nî her ikisinde de vardır.] (Müslim) rivâyetinde ziyâde etmişdir ki, dördüncü ordu da vardır. Ya'nî denilir ki, (Bakınız! İçinizde, Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' Eshâbını göreni görenini göreni görmüş kimse var mıdır!) Bir kişi bulunur. Harb kazanılır. Tayyibî 'rahimehullahü teâlâ' buyurmuş ki, bu hadîs-i şerîfde, Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretleri için mu'cize, Eshâb-ı kirâm, tâbi'în ve tebe-i tâbi'în 'rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în' için fazîlet vardır.

Dördüncü Menâkıb:
Yine o hadîs-i şerîfin devâmında, İmrân bin Husayndan 'radıyallahü teâlâ anh' rivâyet edilmişdir. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretleri buyurdular ki: (Ümmetimin üstünleri benim zemânımda bulunanlardır. Ya'nî Eshâbımdır. Sonra o kimselerdir ki, Eshâbımı ta'kîb eder. Sonra o kimselerdir ki, onları ta'kîb edeni ta'kîb eder. Muhakkak onlardan sonra bir kavm gelir ki, onlardan şâhidlik istenmeden şâhidlik ederler ve hıyânet ederler. Onların yapdıkları o hıyânet ile onlarda emânet kalmaz. O kimsenin hilâfınca ki, tahkîr olunduğunda, bir kerre hıyânet eder. O hıyânet etmiş olur. Ammâ onunla emânetden çıkmaz. Ba'zı hâllerde sözünde durmazlar. Onlarda semizlik zâhir olur [şişmân olurlar].) Bir rivâyetde (İstenmeden yemîn edenler...) buyurulmuşdur.
Türpüştî 'rahimehullah' demişdir ki: Bir kerre gaflet ile hıyânet edenden güven kalkmaz. Devâmlı hıyânet yapanda emniyyet kalmaz. Ona güvenilmez. Şişmânlık ile de din işlerinde fazla dikkat etmemek ve gafletde olmak anlaşılır. Çünki, umûmiyyetle şişmân kimseler din işlerine az ehemmiyyet verir. Nefslerine riyâzet çekdirmeyip, arzû ve isteklerinin çoğu, lezîz yemekler ve uyku olur. Bu hadîs-i şerîfler sahîh hadîslerdendir. Bundan sonra nakl olunanlar da öyledir.

Beşinci Menâkıb:
Yine (Mesâbîh-i şerîf)de, Ömer 'radıyallahü teâlâ anh' hazretlerinden rivâyet edilmişdir. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' buyurdular ki: (Eshâbıma ikrâm [hurmet] ediniz. Şübhesiz, Eshâbım sizin üstünlerinizdir [hayrlıdır]. Sonra onları ta'kîb edenler, sonra da onları ta'kîb edenler üstündürler. Sonra yalan yayılır. Hattâ istenmediği hâlde yemîn eder, istenmeden şâhidlik ederler. Dikkat ediniz. Cennetin ortasına girerek se'âdete kavuşmak isteyen, cemâ'atden ayrılmasın. Çünki, şeytân kendi görüşüne uyarak cemâ'atden ayrılan ile birlikdedir. İki kişi bir araya gelse şeytân onlardan çok uzak olur. Ancak yabancı bir kadın ile bir erkek bir araya gelirse şeytân onların üçüncüsü olur. Kim iyiliklerinden dolayı sevinir, kötülüklerine üzülürse, mü'mindir.) Yine (Mesâbîh-i şerîf)in hasen hadîslerinde, Câbir 'radıyallahü teâlâ anh' hazretlerinden rivâyet edilmişdir. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretleri buyurdular ki, (Beni gören ve beni göreni gören müslimânı Cehennem ateşi yakmaz.)

Altıncı Menâkıb:
Yine (Mesâbîh-i şerîf)in hasen hadîsler kısmında, Abdüllah bin Magfel 'radıyallahü teâlâ anh' hazretlerinden rivâyet edilmişdir. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretleri buyurdular ki: (Allahü teâlâ hazretlerinden korkunuz! Allahü teâlâ hazretlerinden Eshâbım hakkında korkun. Onları kötü sözlerinize hedef ittihâz etmeyiniz. Her kim ki onlara buğz eyler, bana buğz etdiği için buğz eder. Her kim ki onlara ezâ eder, bana ezâ [eziyyet) eder. Her kim ki bana ezâ eder, Allahü teâlâ hazretlerine ezâ [eziyyet] eder. Her kim ki Allahü teâlâ hazretlerine ezâ ederse, ona azâb yapması yakındır.)

Yedinci Menâkıb:
Yine (Mesâbîh-i şerîf)in haseninde [hasen hadîslerinde], Enes 'radıyallahü teâlâ anh' rivâyet etmişdir. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' buyurdular ki: (Ümmetimde Eshâbım tuz gibidir. Yemek ancak tuz ile lezzetli olur.) Abdüllah bin Zübeyr 'radıyallahü anh' babasından nakl etdiği hadîs-i şerîfde, Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' buyurdular ki: (Kıyâmet günü, eshâbımdan herbiri, kabrlerinden kalkarken, vefât etdiği memleketin bütün mü'minlerinin önlerine düşerek ve onlara nûr ve ışık saçarak, arasat meydânına götürürler.) İbni Mes'ûd 'radıyallahü anh' hazretleri rivâyet etmişdir. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' buyurdular ki: (Eshâbımdan bana, beni rencîde edecek birşey söylemeyiniz. Ben onların yanına kalbim selîm olarak çıkmak isterim!) Ya'nî Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretleri arzû eder ki, dünyâdan o hâlde çıkmak ister ki, kalb-i şerîfleri Eshâbından râzı olsun. Onlardan birisine hıkd [kin] bağlamış olmasın. Onun için onlarla alâkalı iyi olmıyan şeyleri bildirmeyin demekdir.

Sekizinci Menâkıb:
(Ravda-tül ulemâ) kitâbı yirmiyedinci bâbda, Eshâb-ı kirâmın 'rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în' üstünlükleri beyân olunmuşdur. Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretlerinin hadîs-i şerîflerine uymak ve taklîd etmek câizdir. Bunda ihtilâf yokdur. Eshâbı kirâmın 'aleyhimürrıdvân' kavl-i şerîflerini taklîd câiz midir, değil midir, ihtilâf etdiler. Âlimlerimiz, zâhir usûlde dediler ki, câizdir. Bütün Sahâbenin kavlleri huccetdir. Ma'nâlarını bilmeden, onu tasdîk ederiz ve amel ederiz. Hattâ İmâm-ı a'zam 'rahimehullah' hazretlerinden rivâyet olunmuş ki, kendisine soruldu: Sizin sözleriniz, Allahü tebâreke ve teâlâ hazretlerinin kitâbı Kur'ân-ı kerîme muhâlif olursa, ne yapmak gerekdir. Buyurdu ki: Benim kavlimi terk edip, Kitâbullaha uyunuz [onun bildirdiği gibi yapınız!]. Yine soruldu: Sizin kavliniz Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' kavline muhâlif olursa, ne yapmak gerekdir. Buyurdu ki: Benim kavlimi terk edip, Resûlullahın kavli ile amel ediniz. Sonra yine soruldu: Sahâbe-i güzîn hazretlerinin kavlleri, senin kavline muhâlif olursa, ne yapmak lâzımdır. Buyurdu ki: Benim kavlimi terk edip, Sahâbe-i kirâmın kavlini tutunuz. Denildi ki, tâbi'înin kavli senin kavline muhâlif olursa, ne yapmak lâzımdır. Buyurdu ki: Biz de onlar gibiyiz. Avâmın kavlini taklîd câiz değildir. Zâhir olan âlimlerimizden rivâyet olunur ki, Sahâbe-i güzînin kavlleri, sözleri hüccetdir. Kavlleri taklîd olunur.

İmâm-ı Şâfi'î 'rahimehullahü teâlâ' zâhir usûlünde dedi ki, Sahâbe-i güzîn hazretlerinden her bir kimsenin kavli taklîd olunmaz. İmâm-ı Şâfi'î mezhebi âlimlerinden ba'zıları dediler ki, dört kimsenin kavli taklîd olunur. Onlar (Halîfe-i râşid)dir. Ebû Bekr, Ömer, Osmân, Alî 'radıyallahü teâlâ anhüm ecma'în'. Biz deriz ki, bütün Eshâb-ı kirâmın kavlleri taklîd olunur. Ondan dolayı Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretlerinden rivâyet olunmuşdur. Bir hadîs-i şerîfde buyurdular ki: (Eshâbım gökdeki yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız doğru yolu bulursunuz!) Ondan dolayı ki, ümmeti bunun üzerine icmâ' etmişdir ki, insanların en üstünleri, en efdalleri Muhammed Mustafâ 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretlerinin Eshâbıdır. Eğer kavlleri taklîd olunmasa, diğer ümmetler üzerine üstünlükleri açık olmazdı. Allahü teâlâ hazretleri onların fazîletlerini, üstünlüklerini bildirmek için Âl-i İmrân sûresi 159.cu âyet-i kerîmesini gönderdi. Meâl-i şerîfi, (Allahü teâlânın rahmeti ile sen onlara suhûlet gösterirsin. Eğer sen, kötü yaratılışlı, katı kalbli olsa idin, onlar yanından dağılırlar idi. Onları afv et. Onların magfiretini iste ve işlerinde onlar ile müşâvere et!) olan bu âyet-i kerîme, Eshâb-ı güzînin fazîletleri üzerine ve onların kavllerine ittibâ' üzerine delîldir. Aslında Resûl-i ekrem hazretleri onlar ile müşâvereye muhtâc değildi. Bununla berâber emr olundu. (Ravda-tül ülemâ) kitâbının sözü temâm oldu.
(Mîzân-i Şa'rânî) kitâbında, İmâm-ı Şâfi'î hazretlerinin (Rey' sâhibleri ve onlardan sakınmak) ile alâkalı sözünün nakl edildiği fâsılda İbni Salâhdan 'rahimehullah' şöyle rivâyet etmişdir. Hadîs ilminde nakl etmiş ki, İmâm-ı Şâfi'î hazretleri (Risâle-i kadîme)sinde Sahâbe-i güzîn hazretleri üzerine senâdan sonra dedi ki, onlar o senâya ehldir. (Sahâbe, ilm, ictihâd, vera' ve akl bakımından bizden üstündür. Onların rey'lerini çok beğeniriz. Bize göre, bizim rey'lerimizden evlâdır!) buyurmuşdur. Beyhekî de rivâyet etmişdir ki, İmâm-ı Şâfi'î hazretlerine soruldu; (yaya olarak hacca gideceğim diye nezr eden bir kimse, sözünde durmasa ne yapması lâzım gelir.) Yemîn keffâreti verir diye cevâb vermişdir. Süâl eden kimse bu fetvâ karşısında duraklayınca, İmâm-ı Şâfi'î buyurmuş ki, (Benden çok üstün olan İbni Ebî Ribâh 'radıyallahü teâlâ anh' da böyle fetvâ verdi. [Bu zât sahâbeden idi.]) Yine (Mîzân)da bundan evvel beyân buyurmuşlardır ki, İmâm-ı Şâfi'î; Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hadîs-i şerîflerinden başka, Eshâb-ı kirâmın ve tâbi'înin sözlerinden de ictihâd ederken fâidelenmişlerdir. Yine (Mîzân)da, İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfe hazretlerinin, fazîleti, makâmı ve ilmi beyânında nakl olunmuş ki, İmâm-ı Şâfi'î hazretleri; İmâm-ı a'zamın kabrini ziyâret sırasında ictihâdını terk etdi. Sabâh nemâzı vaktinde, sabâh nemâzını kıldı. Sonra buyurdu: (Ben nasıl okuyayım, İmâm-ı a'zam Ebû Hanîfenin huzûrunda ki, o sabâh nemâzı kılarken kunût okumamışdır.) İmâm-ı Şâfi'î de, edebini gözetmekden dolayı okumadı. Böylece edeb kapısını açdı. Bütün müctehidlere ve kavllerine, iyi düşünülmesini, ictihâdlarından dolayı kötülenemiyeceğinin bilinmesinin lâzım olduğunu ve bunların Resûlullahın 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' sözlerinden delîller çıkararak ictihâd etdiklerini bildirmek istedi. Yine (Mîzân)da nakl etmişdir ki, İmâm-ı Şâfi'î hazretleri buyurdu ki, her zemânda hadîs âlimleri Sahâbe-i güzîn 'rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în' gibidir. Zemân-ı şerîflerinde buyururlardı ki, (Ben hadîs âlimlerinden birisini görsem, güyâ Resûlullah 'sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem' hazretlerinin Eshâb-ı güzîninden birisini görmüş gibi olurum!) (Mîzân)ın sözü temâm oldu. Ma'lûmdur ki, (Mîzân)dan nakl olan (Ravda)dan nakl olunanı nakz eder. İmâm-ı Şâfi'î hakkında ve onların yüksek şânlarına lâyık olan da budur.

Evliyânın efdali, Sıddîk-ı ekber, ba'dehu Fârûk,
ve Zinnûreynden sonra, Alîdir ol Velîyullah.
Kalan Eshâbı hem ki, cümlesinin zikri hayrolsun,
cemî'i Âl-ü Eshâb-ı kirâmı severim fillah.
Aşere-i mübeşşere ve Fâtıma, Hasen ve Hüseyn,
bu ümmetden bunlara Cennet ile neşhedü billah.
Ve gayri kimseye aynîle Cennetlik denilmez ki,
o gaybe hükm olur, gaybi ne bilsin kimse gayrîllah.
Ve Eshâb-ı kirâmın cümlesinden sonra ümmetden,
cemî'i Tâbi'în olmuşdur, efdalü Evliyaillah.